مقاله «مهندسی فرهنگی از نظریه تا عمل» به قلم دکتر حسن روحانی درشماذه ۴۷ نشریه راهبرد؛ وابسته به مرکز تحقیقات استراتژیک درسال ۱۳۸۷ منتشر شده است.

همانگونه که درمقاله اشاره شده‌است با توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری بر ضرورت مهندسی فرهنگی کشور از سال ۱۳۸۱ ، مفهوم مهندسی فرهنگی در حوزه مطالعات اجتماعی وارد شده است.

در این مقاله با طرح این موضوع که از زمان مشروطه تا پهلوی دوم مهندسی فرهنگی ملت ایران برمبنای هویت فطرت محور شکل نگرفته است و از نتایج آن عدم مشارکت حداکثر مردم در امور کشور بوده است، به تشریح معنای فرهنگ و سیر تحول این مفهوم و درنهایت بایسته های مهندسی فرهنگی از دیدگاه مقام معظم رهبری و معمار انقلاب ،امام خمینی(ره) پرداخته است و درادامه به این نکته میپردازد که شناخت و مهندسی فرهنگ مستلزم شناخت اجزاء آن است.

بدین ترتیب که انواع فرهنگ در وضعیت آرمانی،موجود و مطلوب بر اساس اجزاء آن مشخص میشود که در این مقاله اجزا و لایههای فرهنگ از منظر مقام معظم رهبری،اعم از مظاهر فرهنگی مثل زبان و خط ، اصل و باطن فرهنگی مثل عقاید و آداب اجتماعی مورد بررسی قرار گرفتهاست.
نظام فرهنگی از دیگر مفاهیمی است که دراین نوشتار مورد بررسی قرارگرفته است.ساختارهایی چون شورای عالی انقلاب فرهنگی،وزارت آموزش و پرورش،وزارت علوم،وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان صداو سیما،حوزهه ای علمیه و… اجزا نظام فرهنگی کشورهستند که اولین کارکرد آنها تبیین فرهنگ است ازجمله تهیه نقشه مهندسی فرهنگ کارکرداصلی شورای عالی انقلاب فرهنگی است ،علاوه برآن کارکرد دیگر این نظام تهیه نقشه مهندسی فرهنگی کشوراست که درآن چگونگی مجاری جاری شدن فرهنگ مطلوب مشخص می شود و جهتگیری و جهت یابی دستگاه ها برای تحقق فرهنگ مطلوب فراهم می شود.

کارکرد دیگر این نظام سیاستگذاری و ارزیابی کلان فرهنگی و درنتیجه ان مدیریت راهبردی فرهنگی کشور است. که در بندهای جداگانه به اهداف و سیاستهای فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به تفصیل در مقاله موردبحث پرداخته شده است.

از منظر نویسنده مبتنی بر بایانات مقام معظم رهبری ،مهندسی فرهنگی سه وظیفه مهم دارد؛ ارزیابی وضعیت موجود،تعیین فرهنگ آرمانی،ارائه برنامه و تعیین چگونگی رسیدن به وضعیت مطلوب . مفهوم مهندسی نیز همراه با مفهوم سیستم است یعنی دارای اجزای ورودی، پردازش، خروجی و بازخورد است. درمهندسی فرهنگی کشور، ورودی های سیستم تمامی کالاها،ابزارها و مصنوعات فرهنگی و غیرفرهنگی است که باید براساس فرهنگ آرمانی مورد سنجش قرار گیرند و درراستای ان بازتعریف شوند. سپس آن کالاها و خدمات آمیخته به فرهنگ آرمانی وارد سطح جامعه میشود و چنانچه فاقد کارکرد مطلوب باشد از طریق بازخورد مجددا در فرآیند سیستم قرار گیرد.

به زعم دکتر حسن روحانی، مهندسی فرهنگی کشور نوسازی و بازسازی کلان کشور،ساختارها،سیاست و قوانین برای تحقق فرهنگ هدف است. وی با اشاره به فرمایش رهبری مبنی براینکه هر طرحی باید پیوست فرهنگی داشته باشد، به این نکته پرداخته است که هر برنامه و فعالیتی ابتدا باید جایگاه ویژه و درخور شان فرهنگ خاص و مرتبط با موضوع را تعیین و تا خروجی آن بازتابدهنده فرهنگ باشد.بهاینترتیب مهندسی فرهنگ و موضوع پیوست فرهنگی لازم و ملزوم یکدیگرند و پیوست فرهنگی بازوی اجرایی مهندسی فرهنگ است. با جاری و ساری شدن این ایده در تصمیمگیری اجرا و نظارت شاهد ظهور فرهنگ در تمامی اجزاء آن خواهیم بود.

دربخش دیگری از مقاله به بایسته های مهندسی فرهنگ امکانات و انتظارات از آن پرداخته شده است و درواقع با رویکردی پدیدارشناختی از ضرورت دستیابی به نظریه ملی فرهنگ به عنوان زیربنای نظری برای تدوین اصول حاکم برمهندسی فرهنگ صحبت میکند.

مهندسی فرهنگی فقط ناظر به دستگاههای فرهنگی نیست بلکه همه دستگاهها،نهادها وبخشهایی که میتواند بازتاب یا کارکرد فرهنگی داشته باشد را بررسی میکند و بایستههایی را تعیین میکند که همه بخشها مخاطبان آن هستند اما مهندسی فرهنگ ناظر به دستگاه یا بخش نیست بلکه فرهنگ جامعه و کارکرد ان مورد نقد وبررسی قرار میگیرد.

مقام معظم رهبری رویکرد مهندسی فرهنگ را چنین توضیح دادهاند که«ما نمیخواهیم نگاهی افراطی به فرهنگ داشته باشیم بلکه باید نگاه معقول اسلامی را ملاک قرار دهیم» حال نویسنده با مدنظر قرار دادن اسلام بهعنوان نظام فکری مورد پذیرش،مدل فرهنگی را با اقتباس از مدل اسلامی و ویژگیهای فطری انسان ترسیم میکند که از دو رکن اصلی تشکیل شدهاست؛ رشد و رحمت.

دراصطلاح فقه اسلامی رشدنوعی بلوغ روحی است و به عبارتی شایستگیو لیاقت برای نگهداری و بهرهبرداری از سرمایه زندگی. مهمترین قواعد نظریه رشد این است که؛صرف پیشرفت و افزایش تاثیر فرهنگی بردیگران،نشانه رشد مدل فرهنگی نیست و لازمه مدل فرهنگی رشد،توجه ویژه به انسانها و ابعاد وجودی آنهاست و اینکه دراین مدل رشد مادی و معنوی انسانها توامان است.

همچنین این مدل فرهنگی مبتنی براصل رحمت است که به عنوان راهبردی ترین محور اعمال مدیریت خداوند شناخته میشود. به این ترتیب طراحی نقشه فرهنگی باید به گونهای باشد که مواردی همچون برائت،حسن ظن و کرامت و مغفرت که زیرمجموعه اصل رحمت هستند درآن لحاظ شود. در این مدل رشد به عنوان هدف و رحمت به عنوان استراتژی مدنظر قرار گرفت هاست.